بیگانه - آلبر کامو

کتاب زیباست .ترجمه‌ی لیلی گلستان چرند است.  این که بچه بوده ام و خوانده امش چیزی از لطفش کم نمی کند. تازه کلی چیز می فهمم که آن موقع عقلم بهشان قد نمی داده.  

حس همدردی با مورسو سخت است و همین است که او را بیگانه می کند.  بیگانه ای که همه در حال تحمیل ارزشهایشان به او هستند. ارزشهایی که عمدتا با دروغ و ریا مخلوطند. او هر چه باشد صادق است و بی غل و غش. همدردی با او سخت است اما نفهمیدنش هم سخت است همانطور که فهمیدنش. مورسو منطف را می شناسد اما از قراردادهای اجتماعی سر در نمی آورد. این را که چون مجرمی باید مجازات شوی می فهمد اما این را که چون طبق عرف رفتار نمی کنی باید مجازات شوی را نه! او به خودش احترام می گذارد و خودش را می پذیرد همین است که هیچوقت از هیچ کاری پشیمان نیست. نزدیک به مرگ تغییر می کند اما از جنایتش پشیمان نمی شود از این پشیمان می شود که چرا قبل از این بیشتر درباره‌ی فرار از مرگ مطالعه نکرده است. او نه هالوست، نه بیرحمُ او به نظر خودش خیلی «طبیعی» است و همین است که به نظر بقیه غیر طبیعی می آید. برای او این طبیعی است که به خاطر خستگی برای مادرت شب زنده داری نکنی یا به خاطر آفتاب کسی را بکشی. این طبیعی است که نیازهای بدنیت رفتارهایت را تحت الشعاع قرار دهند و برای دیگران این غیرطبیعی است و حتی خنده دار است.

بازپرس:  

 بنظرم منطقی می آمد و در نهایت به جز چند تیک عصبی مه لبهایش را بالا می کشیدُ دوست داشتنی بود. وقتی خارج می شدم می خواستم با او دست بدهم اما یادم آمد که مردی را کشته ام.  

وکیل:  

 می خواست کمکش کنم. از من پرسید آیا آن روز ناراحت بودم. از این سوال خیلی تعجب کردم و بنظرم رسید که اگر قرار بود این سوال را من بپرسم حسابی ناراحت می شدم. گفتم دیگر عادت ندارم که کسی از من سوال کند و دادن اطلاعات به او برایم مشکل است. بدون شک کادرم را خیلی دوستد اشتم اما این حرف هیچ معنایی ندارد. تمام آدم های سالم کمابیش مرگ عزیزان را آرزو می کنند. در اینچا وکیل حرفم را برید و بنظر بسیار مضطرب آمد. از من قول گرفت این حرف را نه جلوی تماشاچی ها بگویم و نه جلوی بازپرس. در این حال برایش تشریح کردم که طبعی دارم که اغلب نیازهای جسمانی ام باعث تشوش احساساتم می شوند. روزی که مادرم را دفن کردم بسیار حسته بودم و خوابم می آمد. آن چنان که نفهمیدم چه می گذرد. چیزی که می توانم با اطمینان بگویم این سات که ترجیح می دادم مادرم نمی مرد. اما وکیلم بنظر راضی نمی آمد. به من گفت: «این کافی نیست.»  

فکری کرد از من پرسید می تواند بگوید در آن روز بر احساسات طبیعی‌ام مسلط نبوده ام. به او گفتم: «نه، چون این حرف درستی نیست.» با حالتی عجیب نگاهم کرد. انگار کمی حالش را به هم زده بودم. با لحنی تقریبا موذیانه گفت:« به هرحال رییس و کارکنان آسایشگاه در آنجا شهادت خواهند داد و این می تواند مرا توی مخمصه بیندازد.» به او گفتم این قصه هیچ ربطی به قضیه‌ی من ندارد. اما او فقط در جوابم گفت به خوبی معلوم است که هرگز کاری با قوه قضاییه نداشته ام.  

با حالتی بر آشفته رفت. می خواستم برش گردانم و به او بفمانم نه به خاطر اینکه بهتر از من دفاع کند بلکه بطور طبیعی همدردی‌اش را یمی خواهم. متوجه شدم او را در محظور گذاشته‌امُ درکم نکرد و از من کمی دلگیر شد. دلم می خواست به او بگویم من هم مثل بقیه هستم. کاملا مثل بقیه. اما واقعا اینها ظرورتی نداشت. پس آن را از سر تنبلی رها کردم.  

قتل:

فکر کردم باید نیم دوری بزنم و بعد تمام می شد. اما تمام یک ساخل لرزان از آفتاب پشت سر من فشرده می شد. چند قدم به چشمه نزدیک تر شدم، عرب تکان نخورد. با این وجودُ او همه به قدر کافی دور بود. شاید به خاطر سایه های روی صورتش بنظر می آمد که می خندد. منتظر ماندم. افتاب گونه هایم را می سوزاند و حس کردم قطره های عرق روی ابروهایم جمع شده اند. آفتاب همان آفتاب روز دفن مادرم بود، حالا هم پیشانی ام درد می کرد و تمام رگ های زیر پوستم با هم می تپیدند. به دلیل همین سوزشی که دیگر نمی توانستم تحملش کنم، به جلو حرکتی کردم. می دانستم احمقانه است و نمی توانستم با یکی دو قدم جا به جا شدن خودم را از آفتاب خلاص کنم. اما یک قدم رفتم به جلو، فقط یک قدم.

سیگار: 

نمی دانستم چرا مرا محروم از یان کار کرده بودند. به کسی که آزارم نمی رسید. بعدهاُ متوجه شدم که این هم بخشی از مجازات بود. اما آن وقت دیگر عادت کرده بودم که سیگار کشم و دیگر آن برایم مجازاتی به حساب نمی آمد.  

دادگاه:  

...کمی بعد از من پرسید: «آیا می ترسم؟» جواب دادم نه. حتی از جهتی دیدن یک دادگاه برایم جالب بود. هرگز در زندگیم چنین فرصتی دست نداده بود. ژاندارم دومی گفت: «آره، اما آخرش آدم خسته می شود.» 

...فکر می کنم اول متوجه نشدم که همه عجله داشتند مرا ببینند. به طور معمول اشخاص به من خیلی اعتنا نمی کردند. باید سعی می کردم تا متوجه می شدم دلیل این همه جنب و جوش من هستم.  

...و دادستان با صدای بلند  گفت:«اوه، نه فعلا همین کافی بود.» با چنان صدای بلند و نگاه پیروزمندانه ای به سوی من نگاه کرد که برای اولین بار پس از سالیان سال حس احمقانه‌ی گریه کردن به من دست داد. چون حس کردم چثدر تمام این آدمها از من تنفر دارند.  

...باز از او پرسیده شد در مورد جنایت من چه فکر می کندو او دست هایش را روی نرده های جایگاه گذاشت و می شد دید چیزی را آماده ی گفتن گرده است. او گفت: «از نظر من این یک بدبیاری بوده و همه می دانند بدبیاری چه معنایی دارد. شما بدون دفاع می ماندید. خب دیگر! این یک بدبیاری بود». 

و باز هم کسی به سالامانو گوش نکرد که یادآوری کرد کم با سگش خوش‌رقتاری کرده ام و حتی  در جواب این سوال در مورد مادرم و من گفت که من دیگر حرفی با مادرم نداشته ام و به همین دلیل او را به آسایشگاه بردم. سالامانو گفت: «باید این را متوجه باشید.» اما بنظر نمی رسید کسی متوجه این شده باشد.   

همیشه حتی روی نیمکت متهم هم جالب است که حرفی درباره‌ی خودت بشنوی. می توانم بگویم طی نطق‌های دادستان و و وکیلم بسیار درباره‌ی من حرف زده شد و بیشر درباره‌ی من بود تا درباره‌ی جنایتم.... به نوعی بنظر می رسید که خارج از من دارند به این قضیه رسیدگی می کنند. همه چیز بدون دخالت من دارد پیش می رود. تقدیر من بی اینکه نظرم  را بخواهند تعیین می شود. هر از گاهی دلم می خواهد حرف همه را فطع کنم و بگویم:«خب، راستی چه کسی متهم است؟ متهم بودن مهم است. من هم حرفی برای گفتن دارم.» اما بعد از تاملی حرفی برای گفتن نداشتم. 

شنیدم و متوجه شدم که مرا باهوش خطاب کردند. اما نمی فهمیدم چطور صفات یک آدم معمولی ی تواند به اتهام هایی کوبنده علیه کی گناهکلر به حساب آید. این هم یک نمونه از ترجمه‌ی مسخره‌ی لیلی گلستان. 

بی تردید نمی توانسم مانع از این حس شوم که او حق  دارد. از عمل خودم خیلی پشیمان نبودم. اما آن همه سماجت مرا متعجب می کرد، دلم می خواست سعی کنم با صمیمیت و علاقه برایش توضیح دهم که هرگز در زندگیم واقعا نتوانسته ام پشیمان چیزی باشم. همیشه تسلیم چیزی بوده ام که واقع می شد، چه امروز و چه فردا. اما طبعا در وضعیتی که مرا قرار داده بودند نمی توانستم با این لحن با کسی حرف بزنم.   

بلند شدم و چون دلم می خواست حرف بزنم، همین جوری گفتم قصد نداشته ام مرد عرب را بکشم. رییس گفت این جور تصریح کردن است و تا اینجا او متوجه روند دفاع من نشده است و خوشحال می شود پیش از شنیدن حرف های وکیلم انگیزه هایی را که باعث این عمل شده است توضیح دهم. من فورا با کمی قاطی کردن کلمه ها و با توجه با اینکه حرف مضحکی کی زدم گفتم به خاطر آب بود. صدای خنده از تالار شنیده شد.

انتظار: 

من پدرم را ندیده بودم. تنها چیزی که به طور یقین دربارهی این مرد می دانستم شاید همان چیزیهایی بود که مادرم می گفت. پدرم رفته بود به تماشای اعدام یک قاتل. از فمر رفتن به آنجا بدخال شده بود. اما با این وجود رفته بود و وقتی برگشته ود نصف روز تمام را عق زده بود. پس کمی از پدرم بدم آمده بود. حالا می فهمم که چقدر طبیعی بوده. چرا تا به حال نفهمیده بودم که هیچ چیز مهم‌تر از یک اعدام با گیوتین نیست و به هر حال این واقعا تنها چیز جالبی برای یک مرد است! اگر روزی به امری محال از این زندان آزاد شوم به تماشای تمام اعدام های با گیوتین خواهم رفت. فکر می کنم اشتباه کردم که به این امکان فکر کردم. چژون از این فکر که ممکن است در سحرگاهی آزاد باشم و پشت صف نگهبان‌ها باشم و به نوعی از فکر اینکه ممکن می توان تماشاگری باشم که به تماشا آمده و می تواند بعدا عق بزندُ موجی از شادمانی به قلبم سرازیر شد. اما این عثلانی نبود. اشتباه کردم گذاشتم به این حدس و گمان ها برسم چون لحظه‌ای بعد آن چنان یخ کردم که زیر رواندازم مچاله شدم. دندان‌هایم به هم می خورد و نمی توانستم جلویش را بگیرم.

باید بر خلاف این تصور متوجه می شدم همه چیز ساده است: دستگاه هم تراز مردی است که به طرفش می رفت، جوری به طرف آن می رفت که انگار به دیدار کسی می رود. این هم باعث نگرانی بود. تخیل می توانست رابط بالارفتن از سکوی اعدام و صعود به پهنه‌ی آسمان باشد. در حالی که در آنجا هم گیوتین همه چیز را خرد می کند: با کمی شرم و بسیاری دقت به آرامی کشته می شوی. 

به هر حال از این لحظه به بعد یادهای ماری برایم جالب نبودند. این را طبیعی می دانستم چون به خوبی می دانستم مردم مرا پس از مرگم فراموش می کنند. دیگر با من کاری نداشتند. حتی نمی توانم بگویم فکر کردن به آن هم سخت است.  

کشیش: 

به هر حال، یک تار موی زنی را به هیچ یک از یقین های او نمی دادم. حتی یقین نداشت که زنده است چون مثل یک کمرده زندگی می کرد. دستانم خالی بود اما از خودم مطمئن بودم، مطمئن به همه جیز، مطمئن تر از او، مطمئن اط طندگیم و مطمئن به این مرگی که داشت می آمد. بله، من فقط همین را داشته ام ام دست کم این خقیقت را چسبیده بودم همان قدر که او مرا چسبیده بود. من حق داشتم، باز هم حق داشتمُ، همیشه حق داشتم. من این طور زندگی کرده بودم و می توانتم جور دیرای هم زندگی کنم. این کار را کرده ام و آن کار را نکرده ام. فلان کار را نگرده ام اما این کار را کرده ام. خب بعدش؟