شاهنامه خوانی 5 - چرا دوره های تاریخی را به نام شاهان و رهبران سیاسی می خوانیم؟

تا اینجا دیدیم که شاهانِ پیشدادی، از کیومرث تا جمشید، در واقع شخصی خاص نبوده اند بلکه دوره ای را نمایندگی می کرده اند. اما چرا نیاکانِ ما به جای اینکه بگویند این دوره این خصوصیات را داشته است آن را در قالب قصه ی یک شاه بسته بندی کرده اند؟ جوابش ظاهراخیلی سخت نیست: چون به یاد داشتن و سینه به سینه نقل کردن چنین داستانی آسان تر است تا اینکه بخواهید درس تاریخ آن دوره را حفظ کنید و به فرزندانتان منتقل کنید.

اما آیا این تنها دلیل برای این قصه سازی هاست؟ چرا حتی اکنون هم ما ترجیح می دهیم دوره های تاریخی را به اسمِ شاه و خمینی و خامنه ای بخوانیم؟ چون آسانتر است؟ البته! این جواب خوبی است اما فقط همین؟ یا این روش، به لحاظ روانشانسیِ اجتماعی، دلیل و کارکرد دیگری هم دارد؟

به نظر می آید که آری، دلیل روانشناسانه ای هم پشت این اسم گذاری ها وجود دارد که، خودآگاه یا ناخودآگاه، به ما و کلِّ جامعه کمک می کند مسیٔولیت اتّفاقاتِ آن دوره ها را از دوش خود برداریم و بر دوش شخص یا نظام حاکم بگذاریم.

برای مثال چنانکه از شاهنامه بر می آید، دوران جمشید و ضحّاک (که هیچ کدام شخص واقعی نبوده اند) وقتی بوده است که اخلاق سیاسی مردم ایران زمین منحط شده بود و اجازه داده بودند ستم و دیکتاتوری حاکم شود. تازه بعدش هم خودشان از دست این دیکتاتوری رفته اند و پای دشمن بیگانه را به کشورشان باز کرده اند. اینجور که موضوع را بخوانیم یعنی مردم در ایجاد این شرایط نقش داشته اند. اما وقتی این دوره ها را به اسم جمشید و ضحّاک بشناسیم، عملا نقش جامعه را حذف کرده ایم. طوری وانمود می کنیم که این مردمِ مظلوم را جمشیدِ خودخواه و خودرای چنان بیچاره کرده است که مثل برّه های بی گناهی به ‌دشمنِ ایران، ضحاک خونخوار، پناه برده اند تا او هم آنها را سلّاخی کند.

امّا چرا اینکار را می کنیم؟ چون فرافکنی، مسیٔولیت تباهی سرزمین مان را از مردم، از ما، می ستاند و به معدود کسانی وا می نهد تا بار همه ی گناهان را به جای ما بر عهده گیرند. البته شاید این روش حس خوبی به روان شکست خورده و نَژَندِ جامعه بدهد اما نپذیرفتن این مسیٔولیت ها از دلایل عمده ی تکرار شکست های این جامعه است، چون با انکار بدکاری و تباهکاری یا طمع و حماقت خویش، و انحصار آن به یک یا چند نفر رهبر و سیاستمدار یا کشوری بیگانه خود را فریب می دهد و اشتباهات فاجعه بارش را تکرار می کند.

در پست بعد می بینیم که ضحاک، یکی از شگفت ترین شخصیت های شاهنامه، نماد که بوده است!